قدیم ترها که کتاب «آیین دوست یابی» یکی از محبوب ترین و پرخواننده ترین کتاب های نوجوانان و جوانان بود، یکی از هیجان انگیزترین فعالیت های اجتماعی، پیدا کردن «پِن فرند» یا «دوست مکاتبه ای» بود...
در آن زمان که خیلی هم دور نیست، خبری از اینترنت و اصلا خبری از رایانه شخصی نبود و دوستان یک جوان، حتی از دایره انگشتان یک دست فراتر نمی رفتند و داشتن یک دوست مکاتبه ای در کانادا یا اتریش که با او به زبان انگلیسی بشود مکالمه کرد چیزی در حد یک عمل قهرمانانه قابل تحسین بود. اما امروز برای یک نوجوان یا یک جوان قرن بیست و یکمی فاصله تا دنیای وسیع دوستان، تنها چند کلیک و عضویت در یک شبکه اجتماعی است.
فیس بوک و اینستاگرام و دیگر شبکه های اجتماعی، امروز فضایی را گشوده اند که جوان ۱۵ یا ۲۰ سال پیش اصلا در خواب هم نمی دید و آن فضایی است که در آن شبکه گسترده ای از افراد مختلف او را می بینند و نظرشان را در رابطه با او می گویند.
خود آیینه سان
جامعه شناسان معتقدند هر انسانی برای پیدا کردن خود، ناگزیر باید رفتارش را در محک آزمون نظر دیگران قرار دهد و درحقیقت خود را در آینه آنها ببیند.
خود و فرایند تشکیل آن در وجود یک فرد، یکی از پیچیده ترین واکنش های روان انسان به دنیای اطراف است. انسان، زمانی هویت خود را می یابد که بتواند به چیز دیگری غیر از خود اشاره کند.
این عمل، مرزهای هویتی او را مشخص می کند. هرچه دیگران پرشمارتر و دارای نظرات بیشتر و متفاوت تر باشند، فرایند هویت یابی فرد، پیچیده تر و هویت وی انعطاف پذیرتر خواهد بود.
حال با شبکه هایی مواجه ایم که در خلال آن یک فرد، با شبکه گسترده ای از آدم ها با هویت های مختلف طرف است که حتی از لحاظ گسترگی جغرافیایی، فرایند هویت یابی شان در شبکه روابط اجتماعی دیگری شکل گرفته و این پدیده به نوبه خود برای فردی که در این شبکه ها عضو می شود، یک موقعیت خاص است که می تواند برای وی خوشایند و گاهی مخاطره آمیز باشد.
چنان زیبایم من، که لایک تفسیر ناگزیری است که از من می کنی
در شبکه های اجتماعی، احراز هویت یک فرد برای دیگران از طریق عکس و نظرات است؛ گاه مانند فیس بوک علایق و نظرت جزیی از ماجراست که از این لحاظ از اینستاگرام جالب توجه تر است، چرا که شاخصه های هویتی بیشتری را در معرض قضاوت دیگران می گذارد بنابراین کسانی که اصطلاحا فیس بوک بازند بعد از گذر از مرحله ارائه خود و نظرات خود در فیس بوک، به سمت اینستاگرام تمایل پیدا می کنند.
اما آنچه در این میان مشترک است، دغدغه دیده شدن و مقبول واقع شدن با لایک کردن و نظر دادن است که درواقع همان فرایند پیدا کردن خود در آینه دیگران است. در این میان، خود انسان در این کشاکش با مخاطراتی نیز مواجه می شود و آن دغدغه چندپارگی هویت و سردرگمی در فرایند خودیابی است.
برای مقبول شدن، یا فرد باید زیبا یا نظرات، ایده ها و علایقش جالب توجه باشد. فردی که واجد یکی از این فاکتورها نباشد، چون لاجرم عضو شبکه خوبان است، باید در جستجوی خوبی، خود را دگرگون کند. گاهی افراد عطای شبکه را به لقایش می بخشند و گاهی برای خود هویت جعلی می تراشند، حتی عکس دیگران را می دزدند یا عکس دختران و پسران خوشرو را در اینترنت جستجو می کنند و جای عکس خود می گذارند. در این بین، نیاز روانی به تایید در قالب تعداد لایک ها و فالوئرها برآورد می شود و جای بسیاری از حرمان ها و ضعف ها در زندگی واقعی را پر می کند.
ماسک سایبر در محیط واقعی
ما انسان ها برای ادامه حیات خود، ناگزیر از ارتباط با دیگرانیم. دنیای مجازی شبکه های اجتماعی، گرچه ادامه بسیاری از کنش های ارتباطی ما در فضای واقعی اند (مانند دید و بازدید فامیلی است) اما از طرفی محدودکننده آن نیز است.
افرادی که به ثبت لحظه به لحظه حیات روزمره خود در شبکه اینستاگرام می پردازند، به احتمال زیاد تمایل به دید و بازدید و تعریف خاطره و بذله گویی در فضای خانواده را از دست می دهند، چراکه جذابیت کنش های ارتباطی را در فضایی جذاب تر همراه با پوشش هایی که (مانند ماسک) زشتی های زندگی شان را از نظرها پنهان می کند، می جویند.
بسیاری از کسانی که در فضای سایبری خوش برخورد، جذاب و سرزنده هستند، در برخورد با طرف ارتباطی خود در فضای واقعی دچار نقص ارتباطی اند چرا که در فضای واقعی آگاهی از پاره ای از نقص های وجودی، اعتماد به نفس شخص را بسیار پایین می آورد، ولی در ارتباط بدون فاکتور چهره به چهره، فرد دارای اعتماد به نفس بیشتری می شود و از او اعمال و ایده آل هایی سر می زند که از شخصیت واقعی اش در فضای واقعی دور است.
این دوگانگی در هویت فردی یک کاربر شبکه اجتماعی از آفاتی است که با موج مد و روزآمدی نصیب بسیاری می شود و جنبه های مثبت عضویت در شبکه های ارتباط اجتماعی را تحت الشعاع قرار می دهد. فردی که در فضای واقعی، خود را خجالتی، ناتوان و غیرجذاب می انگارد، در فضای سایبری، خود را کارآمد می یابد. ضمن آنکه می تواند با حضورش در این شبکه ها پز گوشی اندرویدی و تبلتش را هم به دوستان و خویشاوندان داده باشد بنابراین هیچ بعید نیست چنین افرادی حضور مستمر در فضای مجازی را بر حضور در عرصه واقعی زندگی ترجیح دهند و با فروکش موج مد دچار افسردگی شوند.
